بسته‌بندی مواد غذایی برای نگهدای از آنها، حدودا از اوایل خلقت انسانی بصورت سنتی شکل گرفت. از همان ابتدا انسانها نیاز به نگهداری غذاهایشان را متوجه شدند. در زمان‌های دور نمک را روی گوشت می زدند تا از فاسد شدن آن جلوگیری کنند. بعدها پختن و تهیه ترشی و شور هم از روشهای دیگر برای نگهداری مواد غذایی بود. در مواردی هم سبزیجات را در تابستان خشک می‌کردند تا زمستان از آن مواد غذایی بتوانند استفاده کنند، کما اینکه هنوز هم این روش رواج دارد. همه این روش های قدیمی خوب بودند.
بسته‌بندی مواد غذایی در مقابل نفوذ عوامل خارجی و همچنین حفظ خواص داخلی آن محافظت می‌نماید.
بسته‌بندی چیست؟
بسته بندی مواد غذایی عبارت است از هنر و علم آماده سازی مواد غذایی برای انبار کردن و در نهایت فروش. بسته بندی باید تا حد امکان ساده و ارزان باشد ضمن اینکه اهداف اولیه بسته بندی یعنی خاصیت حفاظتی و جذابیت را نیز دارا باشد. امروزه مواد مورد استفاده جهت بسته بندی مواد غذایی توسط ماشین‌آلات پیشرفته‌ای تولید می‌شوند. این مواد باید قابلیتهایی چون: شکل گیری مناسب، چاپ، استفاده در ماشین های لفاف، دوخته شدن در حرارت، شکل پذیری به کمک باد یا خلا و یا فناوریهای حرارتی و … داشته باشند.
علاوه بر آن به دلیل نقش بسته‌بندی در فروش مواد غذایی؛ خصوصیات بازاریابی شامل: شفافیت، عدم نفوذ بخار آب و گازهای دی اکسیدکربن، اکسیژن و نیتروژن را نیز باید به موارد بالا افزود.
نقش بسته‌بندی مواد غذایی در بهداشت
یکی از راه های حفظ بهداشت مواد غذایی، بسته بندی آنهاست، زیرا بسته بندی علاوه بر جلوگیری از نفوذ میکروارگانیسم در مواد غذایی، از ارتباط بی دلیل و دست کاری خریدار با مواد غذایی نیز جلوگیری می کند. لذا مناسب است به منظور جلوگیری از انتقال آلودگی از فرد به مواد غذایی، از دست زدن فرد آلوده به ماده غذایی جلوگیری شود.
در برخی از فروشگاه ها، همزمان علاوه بر مواد غذایی نظیر سبزیجات (که برگهای آن می تواند به شدت آلوده باشد)، سایر مواد غذایی مانند گوشت، مرغ و ماهی(که به شدت فساد پذیر هستند) نیز به فروش می رسد، لذا در چنین فروشگاه‌هایی بسته بندی مواد غذایی فاسد شدنی (نظیر گوشت، مرغ و ماهی) از آلودگی این مواد جلوگیری می‌نماید.
دسته‌بندی مواد غذایی
مواد غذایی در چهار گروه اصلی غذایی طبقه‌‌بندی می‌شوند:
1 . گروه نان و غلات و مواد نشاسته‌ای
۲ . گروه گوشت، حبوبات، تخم مرغ و مغزها، شیر و لبنیات
۳ . گروه میوه‌ها و سبزیجات
۴ . گروه چربی‌ها
امروزه روش های مختلف بسته بندی به همراه روشهای نوین نگهداری مواد غذایی با توجه به خصوصیات هر دسته، نقش موثر و کارآمدی در صنایع غذایی ایفا می کنند. به نحوی که بسته‌بندی مواد غذایی به صورت علمی و با تکنیک های خاص خود انجام می‌گیرد.
هدف از بسته بندی مواد غذایی
در ابتدا هدف بسته بندی نگهداری محصولات غذایی فصلی بوده اما با رشد جوامع این ضرورت احساس گردید تا محصولاتی که در یک منطقه خاصی تولید می‌شود، جهت استفاده به منطقه دیگری انتقال یابد و این هنر بسته‌بندی بود که امکان حفاظت و نگهداری محصول در این فواصل را تضمین نمود.
اهداف اصلی بسته‌بندی مواد غذایی به شرح زیر است:
مهم ترین هدفی که در بسته بندی محصولات غذایی مدنظر است، افزایش طول عمر نگهداری محصول می باشد.
محافظت ماده غذایی از عوامل فساد درونی و بیرونی و اکسیده شدن
حمل و نقل بهتر و آسانتر مواد غذایی
حفظ بهداشت، کاهش ضایعات، جلب مشتری
تکنولوژی بسته‌بندی نه تنها توانست طول عمر ماده غذایی را افزایش دهد بلکه این امکان را به وجود آورد که در کشوری نظیر آمریکا ۴ درصد مردم آن بتوانند با فعالیت خود نه تنها غذای همه مردم این کشور را تأمین کنند بلکه مقادیر متنابهی از محصولات را به خارج صادر نمایند.
اصول بسته‌بندی مواد غذایی
آشنایی و رعایت اصول بسته بندی مواد غذایی در محافظت از محصولات، بازاریابی، جلب نظر مشتریان و.. یک شرکت تأثیرگذار است. از طرف دیگر بسته بندی مواد غذایی امر پیچیده‌ای است. به همین دلیل شرکتهای تولیدکننده مواد غذایی اغلب پس از تحقیقات بازار با شرکتهای طراحی، چاپ و بسته بندی همکاری دارند. بسته بندی مواد غذایی دارای اصولی به قرار زیر است:
محصول
مهمترین اصل و فاکتور هنگام طراحی و ساخت بسته‌بندی مواد غذایی، خود محصول است. با توجه به تعدد صنایع تولیدکننده مواد غذایی، تنوع گسترده ای هم در بسته بندی وجود دارد. هنگام طراحی ماده بسته بندی مواد غذایی باید به عواملی از جمله میزان عمر محصول در فروشگاه (Shelf Life )، مقدار، شرایط نگهداری، طریقه مصرف و…. توجه کرد.
طراحی یکپارچه
از دیگر اصول مهم بسته‌بندی مواد غذایی، طراحی یکپارچه است. یعنی در سایزهای مختلف بسته‌بندی باید از طراحی یکسان استفاده کرد. یا مثلا برای نوشیدنی که طعم‌های مختلفی دارد، از طراحی یکسان استفاده کرد. اما باید رنگ آن را متناسب با نوع هر نوشیدنی تغییر داد. این کار را ساخت پیام برند گویند.
شکل بسته‌بندی مواد غذایی
شکل بسته‌بندی مواد غذایی غالبا مستطیلی، جعبه ای، مکعبی، استوانه ای و مشابه آن است. اما می‌توانید بسته به نوع ماده غذایی خود، با ایجاد تنوع در شکل، از رقبا پیشی بگیرید. هرچند شکل بسته‌بندی مواد غذایی تضمین کننده افزایش میزان فروش نیست. اما تجربه نشان داده است که در جلب توجه مشتری بسیار مؤثر است. به همین دلیل از اصول بسته بندی مواد غذایی این است که یا شکل بسته بندی‌هایی که رقیب شما استفاده میکند را تغییر دهید. یا اینکه خود شکل جدیدی را طراحی نماید.
پیام برند و محصول
از جمله هوشمندانه‌ترین اصولی که در بسته بندی مواد غذایی باید به آن توجه کافی شود، انتقال مؤثر پیام برند و محصول است. به عنوان مثال اگر محصول تولیدی شما شکلات است، میدانید که مصرف شکلات باعث افزایش انرژی افراد میگردد. پس این نکته را در طراحی خود نشان دهید. یا اگر در زمینه تولید و بسته‌بندی آجیل فعالیت دارید در طراحی خود به نقش آجیل در بهبود حافظه اشاره کنید.
تصویر روی بسته‌بندی مواد غذایی
به هر چیزی نگاه کنید، بخش بزرگتر آن سریعتر از سایر اجزا به چشم می آید. که در مورد بسته بندی محصولات، منظور تصویر درج شده بر روی بسته بندی است. تصاویر قدرت انتقال مطلب بسیار سریعتری دارند. و مهم است که در همان لحظه اول، تأثیر خوبی روی مشتری بگذارید. بسته‌بندی مواد غذایی علاوه بر جذابیت و کیفیت، باید با نوع محصول، نوع مواد اولیه مورد استفاده، فواید محصول یا حتی ترکیبی از آنها مرتبط باشد.
پایداری
شرکت‌هایی که در سطح بین‌المللی فعالیت دارند، محصولات خود را تا کیلومترها جابجا می کنند. لذا از چندین ساعت تا چند روز، مواد غذایی آنها باید شرایط محیطی مختلف را تحمل کند. و بدون وارد شدن هرگونه آسیبی به آن، تا زمان رسیدن به دست مشتری تازگی خود را حفظ کند. (مثل سبزیجات، نوشیدنی‌ها و گوشت و ..). این امر لزوم بسته بندی کاملا ایمن و بدون اجازه نفوذ گرد و خاک، هوا و پاتوژن های آلوده کننده را ضرروی می‌نماید.
عوامل متنوع دیگری نیز در طراحی بسته‌بندی مواد غذایی نقش دارند که سعی خواهیم کرد در مقالات دیگری به آنها اشاره نمائیم. مخصوصا آنکه نقش بسته‌بندی در افزایش فروش فروشگاههای زنجیره‌ای یکی از مباحثی خواهد بود که بررسی خواهیم کرد.
